Tag: ethos

Categorieën
Artikelen

Niet onfeilbaar

Als je terecht beschuldigd wordt, is het verstandig over de toekomst te spreken.Een fraai voorbeeld hiervan gaf de koning op 21 oktober 2020.

Hij was na enkele uren teruggekeerd van vakantie in Griekenland toen bleek dat er ophef was over deze reis in tijden van corona. Wat deed hij en hoe werkte het?

Stof

Als je beschuldigd wordt en het is terecht, ga je eerst door het stof:
‘Met spijt in het hart richt ik mij tot u. Onze reis naar Griekenland heeft bij heel veel Nederlanders hevige reacties opgeroepen. Het doet pijn uw vertrouwen in ons beschaamd te hebben.’
Je hebt drie verdedigingslinies als je ergens van verdacht wordt:

  1. het is niet gebeurd. Daar kon Willem Alexander natuurlijk niet mee aankomen.
  2. het was geen misdaad. Hier dook hij onmiddellijk op: ‘ook al paste de reis binnen de voorschriften…’. Maar hij wist ook wel dat hij daar natuurlijk niet mee weg zou komen. Blijft over lijn 3.
  3. er zijn omstandigheden die de zaak vergoelijken. En die waren er niet.

Hij kon zich dus niet zomaar onder de problemen uitpraten. De logos werkt hier niet. Verstandig is het om dan aan je ethos, je uitstraling van betrouwbaarheid, te werken. Als je die kwijtraakt ben je je troon ook zo kwijt. Daarom was het verstandig dat hij zegt ‘Ons eigen besluit om terug te keren is genomen vanuit het besef dat we niet hadden moeten gaan.’ Hiermee suggereert hij toch wel oordeelsvermogen te hebben.

Toekomst

Dit is het kantelpunt in de toespraak, hiermee wil hij het probleem afsluiten. De rest van de toespraak spreekt hij over de coronacrisis. Hij benadrukt dat Maxima en hij proberen de mensen die het moeilijk hebben te ondersteunen, en dat zij, samen met ons proberen het virus te verslaan. Mensen die onder vuur liggen praten graag over de toekomst. Dat is vaak ook verstandig, maar je moet dan wel de zaak waar het over ging voldoende hebben afgesloten. Het is de vraag of dat hier gebeurd is.


De koning sluit af met ‘we zijn betrokken, maar niet onfeilbaar.’ Hiermee benadrukt hij alles wat hij en zijn vrouw hebben gedaan tijdens de crisis en hoopt dat het nu afgelopen is met de ophef over de vakantie en dat hij genoeg door het stof is gegaan. In feite is deze laatste zin de hele toespraak van einde naar begin samengevat.

Ik denk dat de zaak hiermee ook afgedaan kan zijn, al was deze speech zeker niet perfect.

Stijl

Stilistisch vallen mij twee punten op:

  1. De kern van de verdediging begon met de heldere constatering dat de reis gewoon kon en wordt dan vrijwel onbegrijpelijk:  ‘Ook al paste de reis binnen de voorschriften, het was heel onverstandig om geen rekening te houden met de inwerking van de nieuwe beperkingen op onze samenleving.’ Die zin zal niet lang blijven hangen, en dat is precies de bedoeling. Heel anders dan de laatste zin: ‘we zijn betrokken, maar niet onfeilbaar.’ Die zal het nieuws halen, en is in volgende incidenten waarschijnlijk nog steeds bruikbaar. Slim.
  2. De koning heeft in zijn toespraken de neiging veel opsommingen te gebruiken, die nog versterkt worden door zijn nogal trage spreekstijl. Hier had hij het over ‘Een tijd van gemis… beperkingen… en zorgen. Van angst… boosheid… en onzekerheid ook.’ Dit stijlmiddel gebruikt hij in veel van zijn toespraken, eigenlijk te veel. In zijn coronaspeech van maart noemde hij zo ongeveer elk beroep: ‘Mensen in de logistiek, de supermarkten, de schoonmaak, de ICT, het onderwijs, de kinderopvang, het openbaar vervoer, bij de politie en op al die andere plekken.’
    De opsomming is een goed stijlmiddel als je het spaarzaam gebruikt, bijvoorbeeld om het belang van een onderwerp te benadrukken. De koning gebruikt het vooral om allerlei onderdelen van de samenleving te laten weten dat ze erbij horen. Dat is natuurlijk goed, maar een instrument dat je te vaak gebruikt wordt bot.

Waarom vind ik deze toespraak interessant?

Mensen die een verantwoordelijke functie hebben, bijvoorbeeld als bestuurder van een bedrijf of overheidsorganisatie, kunnen door allerlei omstandigheden op de wind komen te staan. Wat doe je dan? Dat is een vraag die ik mateloos fascinerend vind.
Je kunt je tot op zekere hoogte op zulke problemen voorbereiden, maar als ze zich voordoen moet je er wel staan. Met het retorisch instrumentarium kun je beter overeind blijven als de storm om je heen aanzwelt.

Advertentie
Categorieën
Artikelen

Zakelijk flirten

Persoonlijk contact is een extra laag in je communicatie, naast bijvoorbeeld de inhoud en de mate van (in)formaliteit.

Dat is de essentie van een workshop ‘Zakelijk flirten’ (jazeker) die ik mocht geven bij ABN-Amro.

Die kern operationaliseer je door in elk gesprek:
1. een cadeautje te geven, zoals een compliment, een advies, een bijzondere observatie;
2. iets persoonlijks van jezelf te laten zien;
3. iets nieuws te weten te komen van je gespreksgenoot.

Categorieën
Artikelen

Het ethos van Stef Blok

Multiculturele samenlevingen

Minister Stef Blok van Buitenlandse Zaken heeft woede en verbazing geoogst met zijn uitspraken over multiculturele samenlevingen. Aan alle discussies erover wil ik het retorisch perspectief toevoegen. Ik wil het hebben over overtuigingskracht en uitstraling vanuit de klassieke retorische traditie. In die traditie wordt dit ‘ethos’ genoemd. Hoe kunnen we met dit kader de uitspraken van Blok duiden en misschien ook nadenken over onze eigen uitstraling?

Op 10 juli 2018 heeft minister van Buitenlandse Zaken, Stef  Blok, tijdens een bijeenkomst voor Nederlandse medewerkers van internationale organisaties gezegd dat hij geen voorbeeld kent van een vreedzaam samenlevingsverband in een multi-etnische of multiculturele samenleving, waar de oorspronkelijke bevolking nog woont. Daarnaast noemde hij Suriname een ‘failed state’ en zei hij dat in Praag of Warschau geen gekleurde mensen voorkomen, omdat ze waarschijnlijk in elkaar geslagen worden. Toen beelden van de bijeenkomst naar buiten kwamen waren de rapen gaar.

Wat gebeurde hier?

De minister van Buitenlandse Zaken is de topdiplomaat van het land. Dan mag op zijn minst van je verwacht worden dat je niet zonder goede reden andere landen tegen je in het harnas jaagt. Als het je lukt in een kwartiertje heel Suriname en half Midden- en Oost-Europa te beledigen, gaat er iets niet helemaal goed. Dit zijn landen waar je ongetwijfeld nog gevoelige gesprekken mee moet voeren. Bijvoorbeeld over de Nederlandse rol bij de Surinaamse multi-etniciteit of over het verdelen van migranten over de landen van de Europese Unie. Als je de term ‘failed state’ foutief gebruikt, zoals de minister van Buitenlandse Zaken deed, dan lijkt het erop dat je niet weet waar je het over hebt. Dit toont een gebrek aan deskundigheid.

Grijze muis

Maar nu hebben we het niet alleen over een minister die inhoudelijk niet zo goed mee kan komen. Dat wisten we natuurlijk eigenlijk al. Stef Blok is niet ingehuurd voor zijn inhoudelijke buitenlandpolitieke kennis, maar omdat hij de reputatie had een degelijke invalminister te zijn, die geen vreemde sprongen maakt. Hij heeft tenslotte Ivo Opstelten, Ronald Plasterk en Ard van der Steur zonder brokken vervangen. Dat geeft wel vertrouwen dat je ook Halbe Zijlstra kunt opvolgen.

Stef Blok was de vriendelijke grijze muis die niet opvalt, maar gewoon zijn werk doet en de puinhopen van zijn voorganger vervangt door een verfrissend gebrek aan drama.

Sterke opvattingen

Nu bleek hij opeens sterke opvattingen te hebben. Onzinnige en onzindelijke opvattingen misschien zelfs. Plotseling kwam uit het niets en door eigen toedoen van Blok de vraag op of de man wel deugt. Daarmee viel de sterke uitstraling van rustige degelijkheid weg.

Het wordt erger. In zijn betoog heeft Blok gesteld geen enkele stabiele multiculturele samenleving te kennen, waar de oorspronkelijke bevolking nog woont. En hij heeft zijn medewerkers op het ministerie en de aanwezigen bij de bijeenkomst uitgedaagd er een te vinden. Dit klinkt niet als een manier om positief om te gaan met mensen uit andere landen of met mensen die in internationale organisaties elke dag met mensen uit andere culturen samenwerken. Hij verliest hier zijn uitstraling van welwillendheid.

Stef Blok heeft dus de indruk gewekt dat hij als minister van Buitenlandse Zaken niet voldoende deskundig is, twijfel gezaaid aan zijn goede inborst en niet getoond dat hij veel goede wil had ten opzichte van zijn publiek.

Aristoteles

En dan komt natuurlijk de eeuwige vraag op: wat zou Aristoteles hiervan vinden? De overtuigingskracht van een spreker wordt door en sinds Aristoteles geduid in ethos, logos en pathos. Hoe het karakter van de spreker overkomt, de inhoud van de boodschap en de emoties van het publiek. Deze keer hebben we het over ethos. Ethos bestaat uit drie eigenschappen die ons vertrouwen inboezemen. Dit zijn gezond verstand, voortreffelijkheid van karakter, en goede wil. Als je die drie niet hebt, kun je je overtuigingskracht wel vergeten. Retorische vraag: is Stef Blok nog geloofwaardig als minister van Buitenlandse Zaken van het Koninkrijk der Nederlanden?

En u?

Belangrijkere andere vraag: hoe kunt u nu zorgen geen Stef Blok te worden? Natuurlijk begint u hard te werken aan het nog verder vergroten van uw deskundigheid en gezond verstand. U probeert uw karakter nog beter te vormen, en u gaat vanaf nu écht het belang van uw medemens voorop stellen. Dit duurt echter lang en is moeilijk. Wat u dus ook moet doen is zorgen dat uw uitstraling beter overeenkomt met wie u werkelijk bent. Van Stef Blok wordt gezegd dat hij in het verborgene altijd al sterke opvattingen had. Van toenmalig premier Jan-Peter Balkenende werd gezegd dat hij stiekem heel geestig was. U hebt vast ook eigenschappen die u een beetje op de achtergrond houdt om niet op te vallen. Doe dat nou niet. Laat zien wie u bent. Dan kunt u ook niet door de mand vallen.

Toch is het allerbeste dat u kunt doen oefenen met voordrachten houden. Ga voor een publiek staan en spreek u uit. Dan kunt u uw uitstraling en uw echte innerlijk in harmonie verder ontwikkelen.

Overtuigingskracht

Je overtuigingskracht en je geloofwaardigheid zijn de belangrijkste middelen die je hebt als mens, maar vooral als minister om je doelen te bereiken. Stef Blok heeft die ernstig ondergraven. Hij heeft twijfel veroorzaakt aan zijn gezond verstand, zijn nobele karakter en zijn goede wil. Daarmee heeft hij zijn ministerschap in gevaar gebracht. Ethos is het sterkste overtuigingsmiddel, en daarom ook het gevaarlijkst als je het verliest. Als u nadenkt over uw uitstraling en eraan werkt het te verbeteren, kunt u uw overtuigingskracht en statuur in de wereld aanzienlijk vergroten.