Niet onfeilbaar

Als je terecht beschuldigd wordt, is het verstandig over de toekomst te spreken.Een fraai voorbeeld hiervan gaf de koning op 21 oktober 2020.

Hij was na enkele uren teruggekeerd van vakantie in Griekenland toen bleek dat er ophef was over deze reis in tijden van corona. Wat deed hij en hoe werkte het?

Stof

Als je beschuldigd wordt en het is terecht, ga je eerst door het stof:
‘Met spijt in het hart richt ik mij tot u. Onze reis naar Griekenland heeft bij heel veel Nederlanders hevige reacties opgeroepen. Het doet pijn uw vertrouwen in ons beschaamd te hebben.’
Je hebt drie verdedigingslinies als je ergens van verdacht wordt:

1. het is niet gebeurd. Daar kon Willem Alexander natuurlijk niet mee aankomen.
2. het was geen misdaad. Hier dook hij onmiddellijk op: ‘ook al paste de reis binnen de voorschriften…’. Maar hij wist ook wel dat hij daar natuurlijk niet mee weg zou komen. Blijft over lijn 3.
3. er zijn omstandigheden die de zaak vergoelijken. En die waren er niet.

Hij kon zich dus niet zomaar onder de problemen uitpraten. De logos werkt hier niet. Verstandig is het om dan aan je ethos, je uitstraling van betrouwbaarheid, te werken. Als je die kwijtraakt ben je je troon ook zo kwijt. Daarom was het verstandig dat hij zegt ‘Ons eigen besluit om terug te keren is genomen vanuit het besef dat we niet hadden moeten gaan.’ Hiermee suggereert hij toch wel oordeelsvermogen te hebben.

Toekomst

Dit is het kantelpunt in de toespraak, hiermee wil hij het probleem afsluiten. De rest van de toespraak spreekt hij over de coronacrisis. Hij benadrukt dat Maxima en hij proberen de mensen die het moeilijk hebben te ondersteunen, en dat zij, samen met ons proberen het virus te verslaan. Mensen die onder vuur liggen praten graag over de toekomst. Dat is vaak ook verstandig, maar je moet dan wel de zaak waar het over ging voldoende hebben afgesloten. Het is de vraag of dat hier gebeurd is.

De koning sluit af met ‘we zijn betrokken, maar niet onfeilbaar.’ Hiermee benadrukt hij alles wat hij en zijn vrouw hebben gedaan tijdens de crisis en hoopt dat het nu afgelopen is met de ophef over de vakantie en dat hij genoeg door het stof is gegaan. In feite is deze laatste zin de hele toespraak van einde naar begin samengevat.

Ik denk dat de zaak hiermee ook afgedaan kan zijn, al was deze speech zeker niet perfect.

Stijl

Stilistisch vallen mij twee punten op:

1. De kern van de verdediging begon met de heldere constatering dat de reis gewoon kon en wordt dan vrijwel onbegrijpelijk:  ‘Ook al paste de reis binnen de voorschriften, het was heel onverstandig om geen rekening te houden met de inwerking van de nieuwe beperkingen op onze samenleving.’ Die zin zal niet lang blijven hangen, en dat is precies de bedoeling. Heel anders dan de laatste zin: ‘we zijn betrokken, maar niet onfeilbaar.’ Die zal het nieuws halen, en is in volgende incidenten waarschijnlijk nog steeds bruikbaar. Slim.
   
2. De koning heeft in zijn toespraken de neiging veel opsommingen te gebruiken, die nog versterkt worden door zijn nogal trage spreekstijl. Hier had hij het over ‘Een tijd van gemis… beperkingen… en zorgen. Van angst… boosheid… en onzekerheid ook.’ Dit stijlmiddel gebruikt hij in veel van zijn toespraken, eigenlijk te veel. In zijn coronaspeech van maart noemde hij zo ongeveer elk beroep: ‘Mensen in de logistiek, de supermarkten, de schoonmaak, de ICT, het onderwijs, de kinderopvang, het openbaar vervoer, bij de politie en op al die andere plekken.’
   De opsomming is een goed stijlmiddel als je het spaarzaam gebruikt, bijvoorbeeld om het belang van een onderwerp te benadrukken. De koning gebruikt het vooral om allerlei onderdelen van de samenleving te laten weten dat ze erbij horen. Dat is natuurlijk goed, maar een instrument dat je te vaak gebruikt wordt bot.

Waarom vind ik deze toespraak interessant?

Mensen die een verantwoordelijke functie hebben, bijvoorbeeld als bestuurder van een bedrijf of overheidsorganisatie, kunnen door allerlei omstandigheden op de wind komen te staan. Wat doe je dan? Dat is een vraag die ik mateloos fascinerend vind.
Je kunt je tot op zekere hoogte op zulke problemen voorbereiden, maar als ze zich voordoen moet je er wel staan. Met het retorisch instrumentarium kun je beter overeind blijven als de storm om je heen aanzwelt.